M134 là loại súng máy hiện đại có 6 nòng xoay, có cấu tạo đặc biệt so với các loại súng máy nói riêng và súng nói chung. M134 còn được gọi là Minigun hoặc súng Gatling hay súng nòng xoay. Súng có tốc độ bắn cao (trên 4000 viên/phút) nhờ vào một động cơ điện gắn trực tiếp trên súng. Mặc dù là một vũ khí cầm tay, M134 có sức công phá rất khủng khiếp, ngoài khả năng bắn hạ bộ binh, súng còn có thể tiêu diệt được xe bọc thép hạng nhẹ, chiến hạm nhỏ, trực thăng, phá hủy công sự và máy móc.
Richard Jordan Gatling ( 1818 – 1903 )Tiền thân của khẩu M134 thời nay là một loại ” súng máy ” do tiến sỹ khoa học quân sự chiến lược Richard Jordan Gatling sáng tạo [ 4 ], thường được sử dụng từ năm 1862 trong những trận chiến cao bồi, Nội chiến Hoa Kỳ khi đó nó chỉ được quay tay thay vì sử dụng một động cơ như lúc bấy giờ .
Súng Gatling được sử dụng khá phổ biến nhưng rồi nó cũng nhanh chóng bộc lộ những nhược điểm: cồng kềnh, nặng nề, độ chính xác bắn kém, thao tác phiền phức và nhất là tốc độ bắn không cao do phụ thuộc vào sức quay của xạ thủ, thường chỉ khoảng 200-300 phát/phút. Gatling cũng đã tìm cách gắn động cơ điện cho súng thay cho sức người, nhưng điều kiện kỹ thuật chưa tìm ra giải pháp đồng bộ hóa tốc độ quay của cụm nòng súng với khóa nòng nạp đạn nên không khắc phục triệt để những nhược điểm của súng. Khi người ta tìm ra những nguyên lý thiết kế mới phù hợp hơn cho súng tự động, súng Gatling dần dần đi vào quên lãng[5].
Bạn đang đọc: M134 – Wikipedia tiếng Việt
Tiền thân của súng M134 với mạng lưới hệ thống phát hoả bằng tay quay
Cuối Chiến tranh quốc tế thứ hai, với sự tăng trưởng của động cơ phản lực, những máy bay phản lực thử nhiệm đã đạt được vận tốc cao chưa từng thấy, việc bắn trúng những tiềm năng bay trở nên rất khó khăn vất vả. Lúc này, quân đội Mỹ muốn có một thứ vũ khí có tần suất bắn cao nhưng phải đáng đáng tin cậy [ 6 ]. Để vấn đáp cho bài toán này, công ty General Electric ( GE ) của Mỹ đã hồi sinh lại ý tưởng sáng tạo về súng nhiều nòng của Richard Jordan Gatling. Súng nòng quay Gatling yên cầu một nguồn ngoại lực để quay những nòng súng liên tục. Thế hệ động cơ phản lực máy bay mới hứa hẹn cung ứng đủ điện năng để quản lý và vận hành súng và bảo vệ độ đáng tin cậy hơn loại vũ khí nạp đạn và điểm hỏa tự động hóa bằng nguyên tắc trích khí. Tuy tần suất bắn của mỗi nòng thấp hơn súng một nòng nhưng tổng tần suất bắn của 6 nòng súng cộng lại sẽ cho tần suất bắn thực tiễn cao hơn .Năm 1946, quân đội Mỹ đưa ra một hợp đồng với GE cho ” dự án Bất Động Sản Hỏa thần “, thử nghiệm loại súng 6 nòng hoàn toàn có thể bắn 6000 viên đạn 20 mm trong 1 phút [ 5 ]. Mẫu thử nghiệm T-171 đã được bắn thử nghiệm vào năm 1949 nhưng chưa thật hoàn thành xong. Súng ” Hỏa thần ” ( tiền thân thứ hai của M134 ) gặp yếu tố với đai nối đạn, thường bị nghiêng và bị dập khi bắn, mạng lưới hệ thống nạp đạn không có đai nối được tăng trưởng. Năm 1956, để tăng trưởng một vũ khí đáng an toàn và đáng tin cậy, vận tốc bắn cao mà hiệu suất cao, General Electric đã tái thiết kế súng máy 20 mm M61 Vulcan thành loại súng mới sử dụng đạn 7,62 x51mm tiêu chuẩn NATO. Dự án đạt tác dụng tốt và loại súng này được sản xuất hàng loạt. Tốc độ bắn của súng hoàn toàn có thể đạt 4.000 phát / phút mà nòng súng không bị nóng, bảo vệ hoạt động giải trí liên tục cho đến khi hết đạn. Trong thử nghiệm, súng đạt được vận tốc bắn 6000 phát / phút, nhưng sau này đã được hạ xuống còn 4.000 phát / phút do chưa tìm được giải pháp làm nguội nòng súng. Sau đó, nhờ ứng dụng thành tựu của công nghệ tiên tiến kim loại tổng hợp tỏa nhiệt nhanh, đồng thời tăng trưởng mạng lưới hệ thống làm mát cho súng nên M134 đạt được vận tốc 6000 phát / phút .
Chiến tranh Nước Ta[sửa|sửa mã nguồn]
Lính Mỹ và M134 trong mặt trận miền Nam Nước Ta năm 1968
Thập niên năm 1960, Mỹ đưa M134 vào Chiến tranh Việt Nam để trợ lực cho Quân lực Việt Nam Cộng hòa[7][8]. M134 có khả năng bố ráp quân Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam Việt Nam ẩn nấp trong các khu rừng và tiêu diệt nhiều quân địch. Về sau súng còn được đưa lên máy bay vận tải C-47 cùng với một số loại vũ khí khác tạo thành một loại “tàu chiến bay” có tên là Hỏa long AC-47 (Puff the Magic Dragon), hay còn có tên khác là Snoopy (con ma) – chuyên yểm trợ hỏa lực cho bộ binh và sục sạo chống du kích[8]. Với tốc độ bắn khủng khiếp, loại súng này mỗi khi phát hỏa là tạo thành một “núi lửa” nhỏ đúng như tên gọi của nó, Vulcan.
Từ năm 1964 tới năm 1969 máy bay AC-47 đã triển khai thành công xuất sắc 3926 phi vụ yểm trợ trên mặt trận Nước Ta, bắn 97 triệu viên đạn, diệt 5300 quân đối phương. Tuy nhiên, như nhiều vũ khí tân kỳ khác, AC-47 cũng không thoát khỏi sự đánh trả của quân giải phóng, 15 trên tổng số 53 chiếc đã bị hạ trong thời hạn từ tháng 11 năm 1965 đến tháng 9 năm 1969 [ 5 ] [ 9 ] .
Sư đoàn Không quân số 4, số 5 của Mỹ chiến đấu tại chiến trường Việt Nam, được mệnh danh là Rồng Thiêng và Spooky (Con ma) có chiến thuật chiến đấu như sau: Bắt đầu đợt tấn công bằng một quả pháo sáng để chiếu sáng mục tiêu, sau đó lượn vòng, thường là theo cặp rồi nã hàng loạt đạn vào đối phương, tạo nên những ngọn lửa bốc lên như Rồng Thiêng phun lửa, buộc những người lính quân Giải phóng kiên cường nhất cũng phải thối lui[8].
Trực thăng UH-1H (được Mỹ đưa vào chiến trường Việt Nam từ tháng 4/1969) trang bị 2 giàn hỏa tiễn (rocket), 2 khẩu Minigun 7.62mm và 3 trái đạn pháo sáng. Như vậy, nó có thể thực hiện ít nhất 3 đợt tấn công trong khoảng thời gian kéo dài đến 90 phút, đồng thời chi viện hỏa lực cho quân đổ bộ bằng đường không[10].
Tại miền Bắc, ngay từ những ngày đầu của cuộc cuộc chiến tranh phá hoại lần thứ nhất ( 1965 – 1968 ), Không lực Hoa Kỳ đã gắn loại súng máy này trên những máy bay tiêm kích – bom F-105, F-4 ( C, D, E ) của không quân ; A-4, A-7 của thủy quân để đối phó với hỏa lực phòng không mặt đất và không quân Quân đội nhân dân Nước Ta [ 11 ] .
M134 có cấu tạo phức tạp, bên trong có gắn một động cơ chạy điện có tác dụng làm xoay nòng súng đồng thời đẩy đạn lên nòng, đập kíp nổ. Cấu tạo súng Gatling gồm cụm nòng có nhiều nòng ghép với nhau như bó đũa, ở giữa có một trục quay, phía sau cụm nòng là cụm khoá nòng có số khoá nòng tương ứng với số nòng, súng cũng có cơ cấu nạp đạn, cơ cấu phát hỏa và cơ cấu truyền lực để tạo chuyển động cho súng. Cụm nòng và cụm khoá nòng có thể quay tương đối với nhau. Nòng súng cũng được cấu tạo đặc biệt, gồm 6 ống thép dài 558.8 li, được nối với một mâm cặp chuyển động nhờ hệ thống truyền động nối với động cơ. Nhờ có động cơ điện, M134 có tốc độ bắn cực kỳ cao, khoảng 6000 viên đạn một phút [2].
Khi hoạt động giải trí, cụm nòng quay quanh trục, khi nòng thứ nhất tới vị trí nạp đạn, một viên đạn sẽ được đưa vào nòng, cụm nòng liên tục quay, đưa nòng thứ nhất tới vị trí đóng khoá nòng, sau đó tới vị trí phát hỏa để triển khai phát bắn, tới vị trí mở khoá để hất vỏ đạn ra ngoài … Như vậy, cứ hết một vòng xoay thì nòng súng bắn được một viên đạn, vận tốc vòng xoay càng lớn thì vận tốc bắn càng lớn. Mặt khác, cụm nòng gồm có nhiều nòng nên vận tốc bắn tỉ lệ với số nòng. Trong khi nòng thứ nhất đang bắn thì nòng thứ hai đóng khoá, nòng thứ ba nạp đạn, nòng thứ tư hất vỏ đạn … những nòng súng lần lượt được phát hỏa một cách tuần hoàn. Giả sử mỗi giây quay được một vòng ( 60 vòng / phút ) và súng có 6 nòng thì vận tốc bắn sẽ là 360 phát / phút. Để thực thi bắn tự động hóa với vận tốc lớn, những cơ cấu tổ chức của súng như khoá nòng, tiếp đạn, phát hỏa … được link với nhau trải qua những khâu truyền hoạt động bảo vệ sự thao tác liên tục, uyển chuyển, đồng điệu .Súng Gatling dùng nguồn năng lượng của động cơ điện gắn ngoài, ngoài động cơ chính cho súng còn hoàn toàn có thể có thêm một vài động cơ phụ để tải băng đạn [ 5 ]. Súng hoàn toàn có thể hoạt động giải trí liên tục không gián đoạn vì nếu chẳng may có một viên đạn lép, một nòng không bắn được thì những nòng súng khác vẫn bắn thông thường và theo chu kỳ luân hồi quay của súng, viên đạn lép sẽ được hất ra ngoài. Đây là lợi điểm rất quan trọng vì so với những súng tự động hóa một nòng thường thì, khi gặp viên đạn lép súng sẽ ngừng bắn và xạ thủ sẽ phải thao tác lên đạn lại. Điều này không những làm lỡ thời cơ chiến đấu mà không dễ thực thi vì những loại súng trên những phương tiện đi lại chiến đấu thường đặt cách xa xạ thủ [ 2 ] [ 5 ] [ 8 ] .
Vỏ và thân súng[sửa|sửa mã nguồn]
Vỏ và thân súng được làm bằng thép, đôi khi được chế tạo bằng hợp kim titan để tăng độ bền và giảm sức nặng. Nó là phần cố định, dùng để lắp ráp các phụ kiện khác vào và giữ nhiệm vụ bảo vệ các chi tiết khỏi sự ảnh hưởng của các tác nhân oxy hóa. Khối lượng của nó tùy thuộc vào chất liệu, đối với thép là 1.85 kg, nhưng nếu thay bằng hợp kim titan sẽ giảm đi 0.9 kg, tức là chỉ còn 0.98 kg [2].
Nguồn điện và Động cơ[sửa|sửa mã nguồn]
Nguồn điện dùng cho súng M134 sử dụng cho bộ binh là nguồn điện áp thấp một chiều như ắc quy, pin. Đối với loại M134 gắn trên máy bay và tàu chiến thì sử dụng nguồn điện có sẵn trên những phương tiện đi lại này hoặc sử dụng tích hợp cả hai loại nguồn. Một trong những biến thể khác của M134 có sử dụng mạng lưới hệ thống khí nén hoặc thủy lực để quay động cơ .
Stator là phần đứng yên, phần đứng, phần không chuyển động của máy. Stator của động cơ có một cặp nam châm vĩnh cửu, hay nam châm điện.
Khi vận hành bình thường, rotor khi quay trong vỏ stator sẽ phát ra một điện áp gọi là sức phản điện động hoặc sức điện động đối kháng, vì nó đối kháng lại điện áp bên ngoài đặt vào động cơ. Sức điện động này tương tự như sức điện động phát ra khi động cơ được sử dụng như một máy phát điện. Như vậy điện áp đặt trên động cơ bao gồm 2 thành phần: sức phản điện động và điện áp giáng tạo ra do điện trở nội của các cuộn dây cảm ứng làm cho lõi cuộn dây rotor phát sinh momen quay.
Rotor là phần chuyển động quay của động cơ điện làm xoay cụm nòng súng quanh trục dọc của nó. Rotor có các cuộn dây quấn quanh một lõi gồm các lá sắt non ép chặt và cách điện với nhau; được nối với nguồn điện một chiều, một phần quan trọng khác của động cơ điện một chiều là bộ phận chỉnh lưu, nó có nhiệm vụ là đổi chiều dòng điện làm cho chuyển động quay của rotor trở thành liên tục. Trong khẩu M134 và các súng máy tương tự (M61 Vulcan), rotor được lắp đồng trục với trục quay của cụm nòng súng, có tác dụng xoay các nòng súng đồng bộ với vận hành của các khóa nòng nạp đạn tự động.
Bộ phận dẫn động[sửa|sửa mã nguồn]
Cụm nòng súng[sửa|sửa mã nguồn]
Cụm nòng M134Cụm nòng súng gồm sáu ống thép dài ghép lại với nhau thành vòng tròn trông như ổ đạn của súng lục ổ quay. Nòng súng được cố định và thắt chặt bởi những mâm sắt kẽm kim loại liền với nhau ( gồm 3 đĩa nhỏ và 1 mâm có một trục giữa nối lại ), những mâm này có 6 lỗ tròn đường kính 7, 96 mm sắp xếp đối xứng đều để xỏ xuyên những nòng súng qua .
Thông số kỹ thuật của một nòng súng:
- Khối lượng: 1.12 kg
- Chiều dài: 55.88 cm
- Đường kính trong: 7.62
- Đường kính với rãnh khương tuyến: 7.92 [2].
Hộp đạn và đạn[sửa|sửa mã nguồn]
Băng đạn của M134
M134 sử dụng loại đạn 7.62×51 mm tiêu chuẩn NATO được nối thành băng đạn dài được xếp gọn gàng trong một chiếc hộp. Hộp đạn thường có kích thước 200x400x600 mm chế tạo bằng nhựa tổng hợp, bên trong có các khớp, bánh răng để dây đạn chạy ra dễ dàng, động cơ vừa quay nòng súng thì cũng vừa kéo băng đạn từ hộp đạn vào bệ khóa nòng. Hộp đạn có dây đeo kiểu ba lô, xạ thủ có thể đeo nó trên lưng, sẽ rất thuận lợi trong lúc vận động chiến đấu. Nếu dùng dây đạn ngoài, lượng đạn tùy theo sức mang vác của binh sĩ.
Các thông số kỹ thuật viên đạn chuẩn NATO súng M134 sử dụng:
- Dài: 51 mm
- Đường kính: 7.62 mm
- Khối lượng:
Thép: 19 gam.
Titan: 11 gam.
Hệ thống làm mát[sửa|sửa mã nguồn]
Vì súng bắn ra liên tục tức là động cơ phải xoay liên tục, kèm theo việc kéo nòng súng quay và đập kíp nổ nên động cơ phát nhiệt liên tục. Khi bắn, lượng đạn thường vào khoảng chừng 3000 đến 6000 viên / phút, dẫn đến lựợng nhiệt sinh ra do thuốc nổ lớn, có năng lực làm biến dạng nòng súng nếu súng liên tục bắn ra liên tục. Những điều trên yên cầu súng phải trang bị thêm một mạng lưới hệ thống làm mát. Hệ thống làm mát có trách nhiệm giữ cho nhiệt độ của những cụ thể không vượt quá số lượng giới hạn được cho phép .Có hai loại : bằng nước và bằng không khí. Loại súng dùng cho thủy quân và không quân được làm mát từ nước mát để sẵn trên tàu và máy bay. Cơ cấu làm mát hoạt động giải trí theo nguyên tắc tuần hoàn thẩm thấu. Loại M134 cầm tay được làm mát tự nhiên bằng không khí bên ngoài hoặc đôi khí gắn thêm cánh quạt để tăng năng lực làm mát .
Thước ngắm và ống ngắm được trang bị trên M134 giúp cho việc xác lập tiềm năng được đúng chuẩn. Chúng tương hỗ rất tích cực cho xạ thủ, nhất là trên trực thăng, khi mà họ luôn hoạt động với vận tốc cực nhanh và khoảng cách so cới tiềm năng là lớn khiến cho việc xác lập tiềm năng theo cách thường thì bị hạn chế và thiếu đúng chuẩn .
Hai khẩu Minigun chiến lợi phẩm được tọa lạc tại Bảo tàng phòng không-không quân TP. Hà Nội
Ưu – khuyết điểm[sửa|sửa mã nguồn]
M134 có sức công phá mạnh và thời hạn duy trì hỏa lực dài hơn .M134 nặng nên rất khó sử dụng khi cận chiến, vận tốc bắn cao nên ngốn đạn rất nhanh, bộ binh mang vác bằng đôi chân không hề quản lý và vận hành hiệu suất cao. Bù lại nó lại có vận tốc bắn tuyệt vời, tương đối êm vì sử dụng động cơ để lên đạn, nên hoàn toàn có thể gắn lên xe hoặc máy bay để làm hỏa lực đi kèm .Do có sử dụng động cơ nên trước khi chiến đấu, binh sĩ cần kiểm tra phức tạp hơn những loại súng khác, nó phải luôn được bảo vệ về nguồn để hoàn toàn có thể khai hoả bất kể khi nào [ 3 ] .Một điểm đáng quan tâm là M314 và những loài súng Gatling cần khoảng chừng thời hạn đến 0.5 giây để khởi động động cơ, khi đó, tính sẵn sàng chuẩn bị phát hoả thấp .
Trong Quân đội[sửa|sửa mã nguồn]
Một lính Mỹ đang tập trận với MK-44, một xe cơ giới có trang bị M134M134 không được sử dụng phổ cập trong bộ binh nhưng thường thì mỗi trung đội có một lính M134 hoặc binh chủng súng máy tương tự như. Ngay từ khi mới Open, Quân đội Mỹ đã khai thác cách sử dụng súng trên xe bộ binh .
- Các lực lượng bộ binh sử dụng M134:
- HMMWV (High Mobility Multipurpose Wheeled Vehicle, tạm dịch là Xe cơ động đa chức năng).
- Heavy Lift Utility Vehicles (Những xe Tiện ích cần trục nặng).
- Various Security and Escort Vehicles (Đoàn xe bảo vệ An Ninh).
- VIP Protection Vehicle (Xe Bảo vệ VIP)
M134 phát hỏa từ chiến hạm MỹM134 sử dụng nhiều trong không quân và phòng không, nhất là so với những đội trực thăng, đều có 1 đến 2 tay súng. Ngoài ra M134 còn được trang bị cho thủy quân, những loại súng Gatling gắn trên boong tàu, đuôi tàu và mũi tàu chiến, được người điều khiển và tinh chỉnh hoặc lập trình tự động hóa, tại mỗi khẩu súng có lắp mạng lưới hệ thống cảm ứng nhiệt và / hoặc hồng ngoại giúp phân biệt và tiến công kẻ địch mà không cần có sự tinh chỉnh và điều khiển trực tiếp từ con người. Canô cơ động Mỹ trang bị M134 để đánh diệt địch quân trên tàu và lính thủy đánh bộ [ 2 ] .
Xạ thủ M134 trên trực thăng
Hàng M134D trên máy bay Snoopy được tinh chỉnh và điều khiển bằng cơ khí tự động hóa
M134 trong Văn hóa đại chúng[sửa|sửa mã nguồn]
M134 đã được nhắc đến trong nhiều thể loại mà gần như là toàn bộ các phương tiện truyền thông từ những quyển sách, phim, truyện tranh và tiểu thuyết, trò chơi video và trò chơi máy tính. Súng M134 đã trở thành một biểu tưởng văn hóa đại chúng.
Xem thêm: Cách chơi tài xỉu ku casino
Đầu tiên, M134 được sử dụng làm vũ khí cá nhân trong loạt phim Predator (quái vật ăn thịt) – 1987 và bộ phim Terminator 2: Judgment Day (Kẻ hủy diệt 2: Ngày phán xét) – 1991. Sau đó, Vị trí hình tượng của M134 được đẩy mạnh trong phim The Matrix (Ma trận) – 1999, tạo cho công chúng một sự cuốn hút với vũ khí. The Last Samurai (Võ sĩ đạo cuối cùng) – 2003 – một bộ phim hợp tác Mỹ-Nhật lấy bối cảnh thời Minh Trị đã sử dụng đến hàng chục khẩu Gatling cổ trong một trận chiến giữa những Samurai và quân Thiên hoàng. Gần đây nhất, năm 2009, liên tiếp 4 bộ phim bom tấn mùa hè đều có sự xuất hiện của M134 được sử dụng làm vũ khí cá nhân hoặc đặt trên cơ giới, Transformers: Revenge of the Fallen (Bại binh phục hận) X-Men Origins: Wolverine (Người sói), G.I. Joe: Rise of Cobra (G.I. Joe: Rắn Hổ nổi dậy) và District 9 (Khu vực 9). Trong G.I.Joe, Heavy Duty (Adewale Akinnuoye-Agbaje) một lính biệt đội da đen cao to – chuyên về vũ khí – cầm trên tay khẩu M134D của hãng vũ khí Dillo Aero.
Một trong những chương trình truyền hình có mặt M134 là Mythbusters (Chứng thực bí ẩn) của kênh truyền hình Discovery. Trong Mythbusters lần này, nhóm làm chương trình thực hiện cuộc thực nghiệm: Cutting down a TREE with a GUN: Đốn cây bằng một khẩu súng. Sau những nỗ lực với Súng máy Thompson và M249 nhưng không thành công, nhóm quyết định dùng đến “cối xay thịt” M134. Kết quả M134 dễ dàng đốn hạ hết những cây xanh làm thực nghiệm. Sự thật được chứng thực. Một tình huống xảy ra tương tự về việc dùng M134 đốn ngã cây được xuất hiện trước đó trong bộ phim Predator.
Thuật ngữ chính “Minigun” đã xuất hiện trong tự điển, nó như một thuật ngữ dùng để mô tả bất kỳ súng máy nào với hệ thống nòng quay, bất chấp có bất kỳ quan hệ nào với sản phẩm General Electric nguyên bản. Về mặt kỹ thuật, thuật ngữ Minigun chỉ áp dụng cho các sản phẩm của tập đoàn General Electric, tuy nhiên một số phương tiện thông tin đại chúng đã dùng Minigun để gọi tên cho tất cả những súng nòng xoay. Ví dụ, trong Jane’s Weapon Systems – Hệ thống phân loại vũ khí (1986-1987), một khẩu súng máy 4 nòng xoay (không tên trong thời gian sản xuất, thật ra chính là súng máy Yak-B 12.7mm) đặt trên trực thăng chiến đấu Mil Mi-24 được xem là như một loại Minigun của hãng vũ khí General Electric[13]. Thuật ngữ Chaingun đã thường trở nên được nhầm lẫn với Miniguns và những vũ khí nòng xoay khác trong những trò chơi video và phương tiện truyền thông khác.
Chú thích – Tham khảo[sửa|sửa mã nguồn]
Tài liệu Nước Ta[sửa|sửa mã nguồn]
- Ballad, Jack S. Development and Employment of Fixed-Wing Gunships, 1962-1972. Washington, DC: Office of Air Force History, United States Air Force, 1982.
- Gunston, Bill. The Illustrated Encyclopedia of Aircraft Armament. New York, NY: Orion Books, 1988. ISBN 0-517-56607-9.
- Jane’s Weapon Systems, 1986-1987. Ronald T Pretty, Ed. London, UK: Jane’s Publishing Company, Ltd, 1986. ISBN 0-7106-0832-2
- Small arms of the world – The Telegraph Press, Harriburg, Pa. USA 1969.
- Gervasi, Tom. Arsenal of Democracy III: America’s War Machine, the Pursuit of Global Dominance. New York, NY: Grove Press, Inc, 1984. ISBN 0-394-54102-2.
- Julia Keller. 2008. Mr Gatling’s Terrible Marvel: The Gun That Changed Everything and the Misunderstood Genius Who Invented It. Viking. ISBN 978-0670018949
- Gervasi, Tom. Arsenal of Democracy III: America’s War Machine, the Pursuit of Global Dominance. New York, NY: Grove Press, Inc, 1984. ISBN 0-394-54102-2.
- Julia Keller. 2008. Mr Gatling’s Terrible Marvel: The Gun That Changed Everything and the Misunderstood Genius Who Invented It. Viking. ISBN 978-0670018949, ISBN 978-670018949.
- Davis, Larry. Gunships: A Pictorial History of Spooky. TX: Squadron/Signal Publications, Inc, 1982. ISBN 0-89747-123-7
- United States. Headquarters, Department of the Army. FM 1-40 Attack Helicopter Gunnery. Washington, DC: Headquarters, Department of the Army, 1969.
